ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΑΠΟ ΕΝΑΝ ΟΡΓΑΝΟΠΟΙΟ

Στα πλαίσια του μαθήματος Ελληνικά μουσικά όγρανα, μας ανατέθηκε μία εργασία, να πάρουμε συνέντευξη από έναν οργανοποιό. Επέλεξα να πάρω συνέντευξη από τον κ. Κώστα Πολυμενάκο. Ο κ. Πολυμενάκος κατασκευάζει φλογέρες. Κατάγεται από την Πελοπόννησο (νομός Ηλείας), γεννήθηκε το 1971 στις Η.Π.Α. και μεγάλωσε στην Αθήνα. Παίζει φλογέρα, κλαρίνο και ακορντεόν, και είναι καθηγητής μουσικής στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση.

Μέσα από τη συνέντευξη αυτή προσπάθησα να πάρω όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες για την κατασκευή της φλογέρας, ώστε να σχηματίσω ολοκληρωμένη άποψη για αυτό το όργανο αυτό και τα στάδια κατασκευής του. Οι ερωτήσεις μου αφορούσαν τα υλικά κατασκευής, το πώς τα προμηθεύεται ο ίδιος, και τα στάδια κατασκευής της φλογέρας.

Επέλεξα να ασχοληθώ με τη φλογέρα, γιατί πάντα μου έκανε εντύπωση. Με συγκινεί η απλότητά της. Είναι ένα μικρό οργανάκι το οποίο όμως βγάζει πολύ γλυκό ήχο. Είναι το κατ΄ εξοχήν ποιμενικό όργανο, μαζί με τη μαντούρα και το σουραύλι, και το συναντούμε πολύ συχνά ανά την Ελλάδα. Από πολύ παλιά κρατούσε συντροφιά στους μοναχικούς βοσκούς ενώ συνήθως ο παίχτης ήταν και ο δημιουργός της, και την κατασκεύαζε τις ώρες ξεκούρασής του ή σε βουνοπλαγιές και μονοπάτια, προσέχοντας το κοπάδι του. Έτσι ο χαρακτήρας της έχει κάτι από την ευθύτητα της υπαίθρου και των ανθρώπων της.

Πριν πάρω τη συνέντευξη, εντόπισα κάποιες οργανολογικές πηγές, όσον αφορά στη φλογέρα, έτσι ώστε να είμαι προετοιμασμένη για ότι θα μου έλεγε ο οργανοποιός. Η πρώτη πηγή ήταν βιβλιογραφική: Ανωγειανάκης Φοίβος, 1991, Ελληνικά λαϊκά μουσικά όργανα (Αθήνα: Μέλισσα), σελ. 147-149. Στις σελίδες αυτές αναφέρονται λεπτομερώς τα στάδια κατασκευής της φλογέρας, ο τρόπος με τον οποίο παίζεται, τα είδη φλογερών που συναντούμε σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Η δεύτερη πηγή ήταν από το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ, από τη σειρά με τίτλο «ΤΑ ΛΑΪΚΑ ΟΡΓΑΝΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΟΥΣ», η εκπομπή «ΦΛΟΓΕΡΑ-ΣΟΥΡΑΒΛΙ-ΜΑΝΤΟΥΡΑ». http://www.ert-archives.gr/V3/public/index.aspx

Στο βίντεο αυτό αναφέρονται ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία για τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους όπου εικονογραφίες μαρτυρούν την παρουσία ποιμενικών οργάνων. Στη συνέχεια προβάλλονται κατασκευαστές που φτιάχνουν επί τόπου ξύλινη φλογέρα, σουραύλι και μαντούρα. Εξηγείται και περιγράφεται ο τρόπος κατασκευής τους και οι διαφορές που εντοπίζονται μεταξύ τους, και αναφέρονται οι τόποι της Ελλάδας στους οποίους συναντούμε το κάθε ένα από τα παραπάνω όργανα.

Επίσης χρησιμοποίησα ένα ερωτηματολόγιο σαν οδηγό: Λιάβας, Λάμπρος, 1999, «Τα μουσικά όργανα στον Έβρο: παράδοση και νεοτερικότητα». Μουσικές της Θράκης. Μία διεπιστημονική προσέγγιση: Έβρος (Αθήνα: Σύλλογος οι Φίλοι της Μουσικής-Ερευνητικό πρόγραμμα «Θράκη»), σελ.334-335.

Η συνέντευξη ήταν για μένα εύκολο να γίνει. Με τον οργανοποιό τυχαίνει να είμαστε οικογενειακοί φίλοι χρόνια, και ήταν παραπάνω από πρόθυμος να συναντηθούμε και να μου δώσει όποια πληροφορία ήθελα για τις φλογέρες, και φυσικά τη συνέντευξη. Έτσι πήγα στο σπίτι του, όπου στο υπόγειο έχει στήσει το εργαστήριό του, και έγινε μια πολύ ωραία συζήτηση – συνέντευξη. Έβγαλα και κάποιες φωτογραφίες τον χώρο όπου δουλεύει, και τις φλογέρες του. Ήταν ομιλητικότατος, πολύ συγκεκριμένος και κατανοητός σε αυτά που μου εξήγησε. Δεν χρειάστηκε να τον ρωτήσω πολλά πράγματα, αφού τα περισσότερα τα είπε από μόνος του! Το σίγουρο είναι ότι αγαπάει πολύ τη δουλειά αυτή και την κάνει με πολύ μεράκι. Αυτό φαίνεται και από το αποτέλεσμα της δουλειάς του, οι φλογέρες του είναι όμορφες και προσεγμένες, με ωραίο ήχο (μου έπαιξε κιόλας).

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Τι όργανα φτιάχνετε;

Φτιάχνω παραδοσιακές φλογέρες χωρίς επιστόμιο.

Πώς και ειδικεύεστε στις φλογέρες;

Χρειαζόμουν φλογέρες για μένα, για να παίζω, και δεν έβρισκα πουθενά καλές φλογέρες. Μόνο ο δάσκαλός μου, μου είχε φτιάξει δύο τρεις, κι έτσι το πήρα πάνω μου και άρχισα να φτιάχνω μόνος μου. Μετά το προχώρησα. Δηλαδή ξεκίνησα για να καλύψω δικές μου ανάγκες.

Ο δάσκαλός σας ποιος ήταν;

Ο Χαράλαμπος Γιαννόπουλος, στο κλαρίνο και στη φλογέρα.

Πότε ξεκινήσατε;

Έφτιαξα την πρώτη μου φλογέρα το 1999.

Οπότε εσείς παίζετε κιόλας τα όργανα που φτιάχνετε.

Δεν γίνεται να φτιάξεις ένα όργανο που δεν παίζεις. Υπάρχουν κάποιοι κανόνες στην κατασκευή, αλλά και να τους εφαρμόσεις, αν ο ήχος δεν είναι καλός, τότε το όργανο έχει αποτύχει. Τελικό κριτήριο είναι ο ήχος και το κούρδισμα. Αν αυτά δεν είναι εντάξει…

Από τι ξύλα φτιάχνετε τις φλογέρες σας;

Έχω δοκιμάσει πάνω από σαράντα ήδη ξύλων από διάφορα δέντρα και θάμνους που φυτρώνουν στην Ελλάδα. Έκανα πάρα πολλά πειράματα και τελικά είδα ότι το καλύτερο ξύλο είναι αυτό που λέγανε και οι πιο παλιοί, της αφροξυλιάς και της αγριοκερασιάς. Αυτά τα δύο χρησιμοποιώ, αλλά χρησιμοποιώ και ξύλα του εμπορίου που έρχονται από το εξωτερικό, όπως έβενο, μπαντούκ, παλίσανδρο. Επίσης χρησιμοποιώ και καλάμια, αλλά όχι τα καλάμια από τις καλαμιές που φυτρώνουνε στα χωριά, και φτιάχνανε οι παππούδες παλιά φλογέρες. Αυτά φτιάχνονται πολύ εύκολα, αλλά δεν έχουνε καλό ήχο. Είναι δύσκολο να βρεις ένα με καλό σχήμα και να είναι όπως πρέπει. Δεν κουρδίζουνε καλά, δεν έχουνε μεστό ήχο. Χρησιμοποιώ κυρίως μπαμπού.

Πηγαίνετε και βρίσκετε ο ίδιος αυτά τα ξύλα και τα καλάμια; Ή τα αγοράζετε;

Αυτά που είναι από το εξωτερικό και τα μπαμπού τα αγοράζω, τα άλλα τα κόβω μόνος μου.

Πού φυτρώνουν αυτά τα δέντρα;

Αφροξυλιές έχει στο χωριό μου, στην Κρυόβρυση Ηλείας. Εκεί κόβω. Και όπου αλλού βρω. Αφροξυλιές βγαίνουνε μες στα χωριά από τα 500 μέτρα και πάνω, κοντά σε ρέματα, είναι γενικά κοινό φυτό. Αγριοκερασιές βρίσκω πιο πολύ στην Πελοπόννησο πάλι, στο Μέναλο, στη Ζήρια, στο Χελμό, στα βουνά.

Κόβετε μεγάλο μέρος του δέντρου;

Διαλέγω ένα μέρος που να είναι αρκετά χοντρό και ίσιο. Ίσιο γιατί αλλιώς δε γίνεται φλογέρα φυσικά, και να είναι κάπως χοντρό, για να έχω περιθώρια να το δουλέψω.

Πόσα ξύλα κόβετε κάθε φορά που πηγαίνετε;

Όσα καλά κομμάτια βρω, τα κόβω. Γιατί από αυτά, τα μισά θα πάνε χαμένα. Κάποια θα σκάσουνε, κάποια με το στέγνωμα θα στραβώσουνε. Αυτά τα κόβω συνήθως το Νοέμβρη με Δεκέμβρη, όταν έχουνε πέσει τα φύλλα, και δεν τραβάνε χυμούς τα φυτά. Γιατί όταν ένα δέντρο τραβάει χυμούς και το κόψεις, το ξύλο του θα είναι γεμάτο χυμούς και με το στέγνωμα θα μείνουν, να το πω απλά, πολλά κενά μέσα στο ξύλο. Ενώ το Δεκέμβρη τα κόβεις, και δεν έχουνε χυμούς. Και μάλιστα, κάνω αυτό που έλεγαν οι παλιοί, κόβω τα ξύλα όταν δεν έχει φεγγάρι. Γιατί το φεγγάρι τραβάει τους χυμούς. Συμβαίνει κάτι ανάλογο με το φαινόμενο της παλίρροιας. Και αν τα κόψεις τότε, δεν σκάνε τα ξύλα, ή σκάνε λιγότερο. Επίσης δεν τα τρώει το σκουλήκι όταν δεν έχουνε χυμούς.

Όταν κόβετε ξύλα, μπορεί να βρείτε π.χ. δέκα κομμάτια;

Ναι, ή και παραπάνω. Επίσης μπορεί να κόψεις ένα μεγάλο ξύλο και να βγάλεις δύο ή τρεις φλογέρες από αυτό.

Πηγαίνετε κάθε φθινόπωρο;

Όχι, πηγαίνω κάθε δύο ή τρία χρόνια, γιατί δεν φτιάχνω πολλά. Όταν δω ότι μου τελειώνουνε, πηγαίνω. Επίσης τώρα τελευταία χρησιμοποιώ πολύ τα ξύλα του εμπορίου, κι έτσι πάω ακόμα πιο σπάνια.

Τα κομμάτια αυτά είναι μικρά ή το δέντρο καταστρέφεται μετά το κόψιμο;

Δεν μ’ αρέσει να κάνω οικολογικές καταστροφές. Η αφροξυλιά είναι πολύ κοινή, και αν την κόψεις πετάει άπειρα βλαστάρια μετά, και μάλιστα αναπτύσσονται πολύ γρήγορα. Αν βρω ένα μεγάλο δέντρο αγριοκερασιάς, κόβω μια κλάρα και θα βγάλω από εκεί ξύλα για πέντε χρόνια. Δηλαδή δεν χρειάζεται να θερίσω όλο το δέντρο.

Με τι εργαλείο τα κόβετε;

Με πριόνι.

Μετά τα ξεραίνετε αυτά τα ξύλα;

Τα αφήνω στην αποθήκη και ξεραίνονται για τρία τέσσερα χρόνια

Αφού λοιπόν ξεραθεί το ξύλο, ξεκινάτε να φτιάχνετε τη φλογέρα. Πώς ξεκινάει η διαδικασία;

Κατ’ αρχήν ή θα τρυπήσω μόνος μου μια πολύ μικρή τρύπα κατά μήκος του ξύλου με τρυπάνι, ή αν ένα ξύλο είναι πολύ καλό και δε θέλω να το χάσω με τίποτα, θα το ισιώσω απ’ έξω και μετά θα το πάω σε έναν τορναδόρο να μου το τρυπήσει. Ο τορναδόρος είναι ένα πολυμηχάνημα που μπορεί να φτιάξει πάρα πολύ γρήγορα ότι σχήμα σωλήνα θέλεις. Εγώ θέλω όχι να ανοίξει την τρύπα όπως θα είναι στη φλογέρα μέσα, αλλά να κάνει ίσα ίσα έναν οδηγό, 4 με 5 χιλιοστά, όχι παραπάνω. Και μετά με ένα τρυπανάκι και μία λίμα θα το φάω μόνος μου σιγά σιγά. Πολύ σκληρή δουλεία, πολύ επίπονη και χρονοβόρα. Θα το φάω με τα εργαλεία μέχρι να πάρει ο σωλήνας από μέσα το σχήμα που θέλω στη φλογέρα. Πρώτα τον φτιάχνω από μέσα και μετά από έξω.

Κόβετε το ξύλο στο μήκος της φλογέρας;

Το κόβω λίγο παραπάνω από το μήκος της. Αφήνω περιθώριο κι από τις δύο μεριές, για να μη γίνει ζημιά.

Στην αρχή, για να φαρδύνω αυτή την αρχική τρύπα, βάζω τη λίμα στη μέγγενη, αυτό το εργαλείο που έχει δυο δόντια, τα οποία σφίγγουν και κρατάνε ότι θέλεις, εργαλεία ή το ξύλο για να μπορείς να το δουλέψεις. Και λιμάρω το ξύλο μέχρι να βγει όπως πρέπει.

Επειδή είναι πολύ σκληρή δουλειά χρησιμοποιώ και τον κάβουρα, το εργαλείο που έχουν και οι υδραυλικοί για να στρίβουν τους σωλήνες. Όλα αυτά είναι πρωτόγονες μέθοδοι, που τις έχω επιλέξει επίτηδες. Κάποιοι άλλοι φτιάχνουν την τρύπα σε τορναδόρο. Εγώ δεν θέλω να το κάνω έτσι. Θέλω να το φτιάχνω με τον παλιό τρόπο. Και γιατί μου αρέσει, και γιατί όταν βάζεις ένα ξύλο σε τέτοια δοκιμασία, σε ένα μηχάνημα, και του κάνεις αυτή τη δουλειά, που εγώ θα την κάνω για δέκα μέρες, του την κάνεις σε δέκα λεπτά, το ξύλο ζορίζεται πολύ, και αυτό έχει αντίκτυπο στον ήχο. Το έχω δοκιμάσει. Αυτό που κάνω εγώ είναι βασανιστικό, είναι δύσκολο και αντιεμπορικό. Δηλαδή δεν είναι μέθοδος για κάποιον που έχει καθημερινά παραγγελίες για φλογέρες. Δεν θα τελειώσει ποτέ. Αυτή η επιλογή μου επηρεάζει όλη την κατάσταση. Ουσιαστικά εγώ δεν κάνω εμπόριο. Αν μου παραγγείλει κάποιος, θα φτιάξω.

Μετά τη λίμα, θα μπει μέσα και λίγο γυαλόχαρτο για να λειανθεί και θα το ξύσω στις άκρες για να το φέρω εκεί που θέλω.

Αφού τελειώσει το από μέσα, θα βάλω το ξύλο στη μέγγενη, και θα αρχίσω να το τρώω με τη ράσπα.

Ή καμιά φορά αν είναι χοντρό το ξύλο θα χρειαστώ πριόνι για να το κόψω, και μετά θα δουλέψω τη ράσπα. Αλλά και το πριόνι είναι κοπιαστικό. Κάποιες φορές προτιμώ τη ράσπα, γιατί δουλεύει πιο γρήγορα, είναι πιο εύκολη. Με τη ράσπα το ξύλο θα γίνει πιο στρογγυλό, όπως αυτός ο έβενος.

Αυτός θέλει ακόμα δουλειά, για να φύγουν οι γωνίες. Μετά τη ράσπα, όπου το ξύλο θα έχει περίπου 3 χιλιοστά πάχος, το τρίβω από έξω με γυαλόχαρτο, έτσι ώστε να γίνει τελείως, 100% στρογγυλό.

Μάλιστα, σε κάθε σημείο, θα έχει το πάχος που θέλω. Δεν το φτιάχνω κύλινδρο, με το ίδιο πάχος παντού. Είναι αδύνατον επειδή η δουλειά γίνεται στο χέρι, και θέλω μπροστά να είναι λίγο πιο χοντρό, γιατί και ο σωλήνας μπροστά είναι πιο ανοιχτός, ενώ κάτω στενεύει. Τα γυαλόχαρτα που χρησιμοποιώ είναι διάφορα. Στην αρχή δουλεύω με χοντρά γυαλόχαρτα, για να φύγουν τα πολλά, και μετά το δουλεύω με πολύ ψιλό γυαλόχαρτο, ώστε η φλογέρα να γίνει γυαλί. Πριν όμως τη γυαλίσω πάρα πολύ καλά, ανοίγω τρύπες. Όταν τρίβουμε με γυαλόχαρτο φοράμε σκουφί και γυαλιά, γιατί βγάζει πάρα πολλή σκόνη. Αυτό εδώ το κόκκινο ξύλο, το μπαντούκ, είναι αφρικάνικο. Για να το τρίψεις και να το δουλέψεις αυτό, γίνεσαι κατακόκκινος. Επίσης έχει πολύ έντονη μυρωδιά βανίλιας όταν το τρίβεις. Η μυρωδιά και η σκόνη γεμίζουν την ατμόσφαιρα.

Πώς ανοίγονται οι τρύπες;

Για να πούμε πως ακριβώς ανοίγονται οι τρύπες, θέλουμε πολλές ώρες. Υπάρχουνε κάποιοι κανόνες. Οι παλιοί έβαζαν τα δάχτυλά τους πάνω, ανοίγανε τρύπες, και μετά ότι δεν το άκουγαν καλά, το διόρθωναν. Άνοιγαν ή έκλειναν λίγο παραπάνω. Εγώ δεν το κάνω έτσι. Έχω κάνει κάποιες μετρήσεις, έχω βγάλει κάποιους μαθηματικούς λόγους, βλέπω ότι μέχρι ένα σημείο ισχύουνε, ισχύουν όμως και πάρα πολλοί άλλοι παράγοντες. Το τρύπημα είναι μια πολύ ειδική δουλειά που θέλει πολλή συγκέντρωση, πολλή προσοχή και πολλή υπομονή. Δεν ανοίγω ποτέ παραπάνω από μία τρύπα την ημέρα, γιατί πρέπει να την ανοίξεις, να την ακούσεις, και βέβαια δεν ανοίγεις αμέσως μία τρύπα τελείως. Συνήθως τις ανοίγω όλες πρώτα, και μετά τις φτιάχνω, τις φέρνω στην τελική τους μορφή. Τώρα, πόσο απέχουν η μία από την άλλη, είναι περίπλοκο και ισχύει στο περίπου, ανάλογα με την περίπτωση. Έχει να κάνει με το ξύλο που χρησιμοποιείς, με το μήκος της φλογέρας, με το σχήμα του σωλήνα από μέσα, με το πώς φυσάς. Δεν είναι όπως π.χ. τα λαούτα ή τις λύρες, που παλιά ήταν σε κάθε μέρος ένας ονομαστός, πήγαιναν όλοι και έπαιρναν από αυτόν. Εδώ ο κάθε οργανοπαίχτης έφτιαχνε τα δικά του. Γι' αυτό και δεν υπάρχουν πολλοί κατασκευαστές πνευστών, φλογέρας. Εγώ φτιάχνω αυτές τις φλογέρες, αλλά δε σημαίνει ότι θα βολεύουν και κάποιον άλλο που παίζει φλογέρα. Και συνήθως, αν πάρει από μένα φλογέρα κάποιος που δεν έχει ξαναπαίξει, θα συνηθίσει με τα δικά μου όργανα και μετά αν πάρει από άλλον δε θα μπορεί να παίξει. Θα του φαίνονται τελείως διαφορετικές.

Λόγω της απόστασης που έχουν οι τρύπες μεταξύ τους;

Είναι το κούρδισμα γενικά. Υπάρχουνε τεράστιες διαφορές από παίχτη σε παίχτη και από κατασκευαστή σε κατασκευαστή. Υπάρχουν κάποια κοινά πράγματα, αλλά εγώ έχω δει ότι με του δασκάλου μου τις φλογέρες μπορώ να παίξω, ενώ με άλλων δε μπορώ να παίξω.

Με τι τις ανοίγετε τις τρύπες;

Στην αρχή με ένα ξυλογλυπτικό εργαλείο. Και μετά έχω μια λίμα, και τη φαρδαίνω, τη φέρνω όπως θέλω.

Ποια τρύπα ανοίγετε πρώτη;

Η πρώτη τρύπα που ανοίγω είναι η κάτω.

Μπορείτε να κλείσετε μια τρύπα αν δε σας βγει καλή;

Δεν την κλείνω. Αν ανοίξει μία τρύπα, δεν κλείνει μετά. Οι παλιοί την έκλειναν με κερί. Έβρισκαν διάφορα κόλπα. Αλλά εγώ δε θέλω. Δε μου αρέσει να έχει μπαλώματα το όργανο επάνω. Και γι αυτό παίρνω μετρήσεις, κάνω παρατηρήσεις. Όταν φτιάξω μία φλογέρα που είναι σωστή, αναλύεται μαθηματικά μέχρις εσχάτων, για να χρησιμοποιηθεί η εμπειρία της στην επόμενη. Προσέχω πάρα πολύ για κάθε χιλιοστό που φαρδαίνω την τρύπα. Γιατί αν αποτύχει πάει για πέταμα ή χρησιμοποιείται ως πειραματοφλόγερο!

Οι φλογέρες που φτιάχνετε έχουν πάντα τρύπα από πίσω;

Ναι. Οι παλιοί έβαζαν μόνο έξι τρύπες από πάνω. Αν βάλεις άλλη μία έχεις μια παραπάνω φωνή. Και πλέον χρειάζεται. Δηλαδή αν δεν τη βάλεις, σου λείπει μια βασική νότα. Επίσης τώρα πια βάζουμε άλλη μια νότα κάτω από τις έξι. Αν σε μία φλογέρα ντο, με εφτά τρύπες, θέλεις να παίξεις ένα τραγούδι σε πρώτο ήχο, θα το παίξεις με βάση τη δεύτερη τρύπα (κλείνοντας τις έξι τρύπες), ενώ τον τέταρτο ήχο και τον πλάγιο του τετάρτου θα τον παίξεις με κλειστές και τις εφτά τρύπες. Οπότε σε βολεύει να έχεις και την πίσω τρύπα, για να χρησιμοποιείς τον προσαγωγέα (σι). Δηλαδή οι παλιοί παίζανε με τις έξι, και μερικές φορές με και με την πίσω. Τώρα έχουμε βάλει και την έβδομη. Το έχουμε κάνει υπερσύγχρονο το όργανο!

Λοιπόν όταν θα ανοιχτούν οι τρύπες και θα φαίνεται πως όλα έχουνε γίνει σωστά, τότε θα λειάνω το όργανο απ' έξω τελείως. Γιατί πιο πριν πέφτουν επάνω πριονίδια, μαχαίρια, κοπίδια, γίνονται γρατζουνιές. Δε θες να λειάνεις το όργανο και μετά να το γρατζουνάς. Πρώτα ανοίγονται οι τρύπες και μετά γίνεται η λείανση μέχρι να γίνει γυαλί. Και αφού γίνει αυτό, για να μη σου σκάει η φλογέρα την περνάς με διάφορα. Εγώ βάζω γομαλάκα. Η γομαλάκα στην αρχή είναι αδιάλυτη. Αν της ρίξεις οινόπνευμα διαλύεται και παίρνει το χρώμα του μελιού, αλλά είναι πολύ πιο αραιά. Το απλώνουμε πάνω στο όργανο και στεγνώνει πολύ γρήγορα. Είναι κάτι αντίστοιχο με το λούστρο, μόνο που δεν είναι ανθυγιεινό σαν το λούστρο, ούτε μυρίζει έντονα.

Ανθυγιεινό για το ξύλο ή για εσάς;

Για εμάς. Το λούστρο είναι θάνατος, για να το βάζεις στο στόμα σου συνεχώς όταν παίζεις. Για τα έγχορδα είναι απαραίτητο, αλλά αν το βάλεις στη φλογέρα θα το μυρίζεις για τρία χρόνια, και είναι κρίμα. Δεν πετυχαίνεις τίποτα παραπάνω. Ενώ με τη γομαλάκα βάζεις πολλά χέρια και την απλώνεις με πινέλο. Τη γομαλάκα τη βάζω από μέσα, όχι από έξω. Από έξω βάζω αμυγδαλέλαιο.

Αυτή εδώ είναι μια αυτοσχέδια πατέντα. Εδώ πάνω βάζω τη φλογέρα όταν θέλω να την αλείψω με αμυγδαλέλαιο, για να μην την κρατάω και τη γεμίσω δαχτυλιές.

Π.χ. αυτή εδώ η φλογέρα απέτυχε. Άνοιγα τρύπες, δεν βγήκε καλή, δεν την αδυνάτησα, δεν τη σουλούπωσα. Πλέον χρησιμοποιείται έτσι για πειράματα. Επειδή υπογράφω τις φλογέρες μου, με μονογραφή, την έχω αυτή για δοκιμές.

Όλη αυτή η διαδικασία, από τη στιγμή που θα αρχίσεις να χτυπάς το ξύλο μέσα, μέχρι τη στιγμή που θα τελειώσει η φλογέρα, αν δουλεύεις κάθε μέρα μία ή μιάμιση ώρα, γιατί παραπάνω δεν αντέχεις αυτή τη σκληρή δουλεία, παίρνει από δεκαπέντε μέρες μέχρι ένα μήνα. Ανάλογα το μέγεθος, ανάλογα το ξύλο, γιατί και τα ξύλα δεν είναι όλα το ίδιο. Ο έβενος ας πούμε, είναι πάρα πολύ σκληρός. Η αφροξυλιά δουλεύεται πολύ πιο εύκολα. Η αφροξυλιά όπως βλέπεις έχει στη μέση ένα σφουγγαράκι. Τη λένε αφροξυλιά γιατί στη μέση της είναι αφρός. Ουσιαστικά είναι κούφια από μέσα και ανοίγει πιο εύκολα. Έχει μαλακό ξύλο γενικά και δουλεύεται πολύ καλά.

Ανάλογα με το μήκος οι φλογέρες έχουν και διαφορετικές τονικότητες;

Ναι, η μικρή έχει ψηλότερο τόνο. Η πιο μικρή που φτιάχνω εγώ είναι η σολ. Έχω φτιάξει και λα, αλλά εγώ δεν μπορώ να την παίξω, πρέπει κάποιος να έχει πιο λεπτά δάχτυλα. Η μεγαλύτερη φλογέρα που έχω φτιάξει είναι η χαμηλή σολ.

Ξέρετε ακριβώς το μήκος της φλογέρας για κάθε τονικότητα;

Ναι, αλλά και πάλι ποτέ δεν μπορείς να είσαι απόλυτα σίγουρος. Έχω σημειώσει ενδείξεις για το μήκος του οργάνου σε κάθε τονικότητα, πάνω σε αυτό το χάρακα, εμπειρικά.

Οπότε υπολογίζετε ανάλογα με το μήκος του ξύλου τι τονικότητα θα φτιάξετε;

Ναι, βέβαια.

Έχετε φτιάξει από όλες τις τονικότητες;

Ναι, ακόμα και τις διέσεις. Αλλά κάποιες, όπως η σολ ή η ρε δίεση, δε μου χρειάστηκαν ποτέ. Δεν έτυχε να παίξω τίποτα από αυτές τις τονικότητες με αυτές τις φλογέρες. Και γι αυτό έχω και πολλά χρόνια να φτιάξω, αφού δε χρειάζονται. Ενώ οι άλλες, π.χ. λα, σολ, ρε, μι, ντο, σι χρησιμοποιούνται πάρα πολύ.

Είναι κάποια από όλες τις φλογέρες που έχετε φτιάξει, που είναι η αγαπημένη σας;

Είναι μία. Αν και όλες είναι αγαπημένες μου. Και επίσης, δεν τελειώνει ποτέ αυτή η δημιουργία. Συνέχεια, όσο φτιάχνεις μαθαίνεις, βρίσκεις, και κανονικά πρέπει κάθε φλογέρα να είναι καλύτερη από τις προηγούμενες. Δεν γίνεται πάντα αυτό, αλλά γενικά όσο περνάει ο χρόνος, καλυτερεύουν οι φλογέρες.

Είπατε ότι μονογράφετε τις φλογέρες σας;

Ναι, με τα αρχικά μου. Και από κάτω έχω τον αριθμό της φλογέρας. Τους έχω ένα αύξοντα αριθμό, και έχω ένα αρχείο, για να ξέρω πού βρίσκονται και πότε τις έφτιαξα.

Επισκευάζετε φλογέρες;

Όχι. Η φλογέρα, εκείνο που μπορεί να πάθει, είναι να σκάσει το ξύλο. Αλλά αν σκάσει το ξύλο στη φλογέρα, καλύτερα πάρε άλλη φλογέρα. Γιατί είναι ένα μικρό όργανο σχετικά, και το σκάσιμο θα είναι διαμπερές. Δεν είναι σαν το κλαρίνο, που έχει το ξύλο του ένα αρκετό πάχος, θα κάνει μία χαραμάδα, θα την πας στον μάστορα και θα τη βουλώσει. Εδώ αν σκάσει, θα ανοίξει το όργανο και δε θα παίζει καθόλου. Οπότε αχρηστεύεται. Δύο δικές μου φλογέρες που έχουν σκάσει δεν τις έχω επισκευάσει. Αν χαλάσουν φτιάχνω άλλες. Το άλλο που μπορεί να συμβεί είναι να μην έχει βάλει μέσα γομαλάκα, αυτός που την έφτιαξε, και με την υγρασία να σαπίσει. Εκεί δεν μπορείς να φτιάξεις κάτι. Είναι για πέταμα.

Σε αυτή τη φλογέρα που βλέπω εδώ έχει μπει η γομαλάκα;

Ναι έχει μπει, αλλά έχουν περάσει πολλά χρόνια. Η γομαλάκα θέλει ανανέωση. Αν παίζεις πολύ θέλει κάθε δύο χρόνια ξαναπέρασμα. Δεν είναι τίποτα το φοβερό. Δεν είναι σαν το λούστρο. Το λούστρο κρατάει πάρα πολύ, αλλά εγώ δεν το θέλω καθόλου. Επειδή είχα φτιάξει παλιά πολλές φλογέρες από λούστρο, το λούστρο σου σκεπάζει τόσο πολύ το ξύλο, που είναι σαν να παίζεις φλογέρα από λούστρο, από άλλο υλικό. Ενώ εδώ είναι πιο ξύλινος ο ήχος.

Τι ρεπερτόριο παίζετε με τις φλογέρες;

Στεριανά. Συρτά, τσάμικα, καλαματιανά. Δεν ασχολούμαι με τα θρακιώτικα, και νομίζω και πως ένας θρακιώτης τη φλογέρα θα την έφτιαχνε αλλιώς. Γιατί εξυπηρετεί το συγκεκριμένο ρεπερτόριο.

Τον πάγκο πάνω στον οποίο δουλεύετε, μόνος σας τον στήσατε;

Με κάποια βοήθεια. Είναι γερός, βιδωμένος στον τοίχο και καρφωμένος στο πάτωμα, γιατί δεν πρέπει να κουνιέται. Εάν καθώς δουλεύεις ο πάγκος δεν είναι σταθερός, χάνεις πολλή ενέργεια στο να τον συγκρατείς.

Φλογέρες από αγριοκερασιά, έβενο και αφροξυλιά.